Happy End

 Το τσέχικο σινεμά της δεκαετίας του 60 είναι ένας φανταστικός παιδότοπος. Αν έχεις δει έστω και μια ταινία, γνωρίζεις ότι πρόκειται για ένα τελείως ιδιαίτερο είδος, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με οποιαδήποτε άλλη αισθητική σχολή στην ιστορία του παγκόσμιου σινεμά. Σε μια εποχή που η Αμερική είχε ήδη στήσει τους μηχανισμούς μιας τεράστιας βιομηχανίας και η υπόλοιπη Ευρώπη εξερευνούσε τις καλλιτεχνικές και φιλοσοφικές προοπτικές της έβδομης Τέχνης, μια μικρή ανήσυχη χώρα αντιμετώπιζε τον κινηματογράφο ως ένα ανεξάντλητο πεδίο πειραματισμού και διασκέδασης. Με ταινίες ριζοσπαστικές και ξέφρενες, η τσέχικη πρωτοπορία των 60s μας έχει δώσει μερικές από τις πιο συναρπαστικές στιγμές του σινεφιλικού 20ου αιώνα, με μια φιλμική γλώσσα και πειραματικές τεχνικές που ακόμα και σήμερα θεωρούνται η κορωνίδα του αβανγκαρντισμού και χρησιμοποιούνται κατά κόρον τόσο στο εμπορικό σινεμά, όσο και στις πιο ερευνητικές και καλλιτεχνικές εκφάνσεις του.

Ένα από τα αμέτρητα παραδείγματα είναι και το Happy End (Stastny konec) του 1967. O Oldřich Lipský (γνωστός περισσότερο για τον Τζο το Λεμονάδα – την περίφημη μουσική παρωδία των Αμερικάνικων Γουέστερν) καταπιάνεται με μια μάλλον συνηθισμένη ιστορία ενός τυπικού εγκλήματος πάθους: προδομένος σύζυγος σκοτώνει τη γυναίκα του και τον εραστή της, οδηγείται στη φυλακή, καταδικάζεται σε θάνατο και τελικά εκτελείται με αποκεφαλισμό. Η πρωτοτυπία του πονήματος του Lipsky έγκειται στο ότι η ταινία ξεκινάει ακριβώς εκεί: τη στιγμή που το κεφάλι του ενόχου αποκόπτεται από το σώμα του και κυλάει στο έδαφος. Από εκεί κι έπειτα το φιλμ αρχίζει να προβάλλεται... ανάποδα, καρέ – καρέ (κοντά 30 χρόνια πριν από τον Christopher Nolan και το Memento ή το Irreversible του Gaspar Noé που μας είχαν αφήσει με το στόμα ανοιχτό). Η ιστορία λοιπόν του χασάπη Bedrich Frydrych, της ζωηρής Julia και του κομψευόμενου Ptacek, παίζεται μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας αντεστραμμένη, από το τέλος προς στην αρχή, από την εκτέλεση, ως την πρώτη γνωριμία. Ακόμα κι οι διάλογοι προβάλλονται με αντίθετη φορά και ξεκαρδιστικά σουρεαλιστικά αποτελέσματα, μιας και το νόημα που βγαίνει –γιατί βγαίνει- οδηγεί τη λογική του θεατή σε απροσδόκητα μονοπάτια. Ο δαιμόνιος Lipský όμως δεν αρκείται στις περιπλοκές που φέρνει αυτή η εκούσια - ωστόσο φυσική - ανακατωσούρα. Ενώ η ταινία τρέχει, προσθέτει μια voice over αφήγηση του δολοφόνου, σε κανονικό χρόνο, υπαγορεύοντας παράλληλα μια δεύτερη απίθανη πλοκή από τα αντεστραμμένα καρέ (φέρνοντάς μας στο νου το αντίστοιχο, εξίσου αναρχικό, εύρημα του Woody Allen στο What’s up Tiger Lilly.) Με άλλα λόγια δημιουργεί μια αντιστικτική σχέση ανάμεσα σε όσα βλέπουν τα μάτια μας, όσα ακούν τα αφτιά μας κι όσα υπαγορεύει η λογική μας.

Ως εκ τούτου έχουμε μια απόλυτα σουρεαλιστική κωμωδία, η οποία όμως έχει μια απόλυτη λογική συνέχεια μέσα στο ιδιαίτερο, αυτοδιαχειριζόμενο σύμπαν της. Ο Lipský μέσα από αυτόν τον ανάποδο κόσμο βρίσκει την ευκαιρία να σατιρίσει έννοιες όπως ο Θεός, η πίστη, ο έρωτας κι η ανθρώπινη δικαιοσύνη. Το βασικότερο κατόρθωμά του όμως είναι η επιβολή του παντοδύναμου σκηνοθέτη πάνω στην εικόνα καθώς και η επισήμανση των ελαστικών ορίων αυτού που θεωρείται κινηματογραφική πραγματικότητα. Αυτό που μας αποδεικνύει το Happy End στην ουσία, είναι ότι το σινεμά δεν είναι παρά μια σειρά από κινούμενες εικόνες, που μπορούν να σημαίνουν τα πάντα και τίποτα την ίδια στιγμή. Δεν είναι παρά ένα παιχνίδι του μυαλού, μια σύμβαση, στην οποία ο ιδανικός θεατής είναι διατεθειμένος να δεχτεί οτιδήποτε, αρκεί να τον παρασύρει σε έναν κόσμο έξω από αυτόν που θεωρεί κανονικό.

Κι αξίζει να παρακολουθήσεις το Happy End, αν όχι για το εγγυημένο γέλιο, τότε γι’ αυτήν ακριβώς την πρωτόγνωρη αίσθηση ελευθερίας που σου υπόσχεται.

(Ακολουθεί ολόκληρη η ταινία με αγγλικούς υπότιτλους:)