σύμβολα

Οι Έλληνες είμαστε ένας φλογερός λαός της Μεσογείου που αγαπά τις εικόνες. Όχι τόσο τις ιδέες, όσο τις καθαρές έντονες εικόνες. Κάτι θα έχει να κάνει με το τόσο φως που αναδεικνύει τα σχήματα, τα χρώματα και τις επιφάνειες. Ήταν λοιπόν αναπόφευκτο να αναπτύξουμε μια ιδιαίτερη σχέση με τα σύμβολα. Στα καλά και στα κακά. Κι έτσι περάσανε οι αιώνες και αναμετρηθήκαμε με σπουδαίες έννοιες και εικόνες χωρίς να χρειαστεί να κάνουμε βήμα προς τα μέσα. Βάλε σε έναν Έλληνα (της κατώτατης μόρφωσης και καλλιέργειας) να σου αναλύσει μια πολύπλοκη έννοια (πχ. Την ελευθερία ή τη δημοκρατία, τη ζωή ή το θάνατο.) Θα το κάνει με εξαιρετική προθυμία και βεβαιότητα. Δε θα διστάσει στιγμή. Θα αρχίσει να στο αναλύει περιγράφοντας το με μια εικόνα, μια εμπειρία, μια περιπέτεια. Κι αυτό γιατί μάθαμε να αγαπάμε και να πιστεύουμε τα σύμβολα. Ως γνήσιος πονηρός και πολυμήχανος λαός καταλάβαμε νωρίς πως χάρη στα σύμβολά δεν υπάρχει λόγος να πάμε παραμέσα σε μια ιδέα. Ψηλαφίζουμε λίγο την επιφάνεια, βάζουμε μια ετικέτα και ταξινομούμε τη γνώση. Την κάνουμε εμπειρία ελεγμένη προσωπική, και κεκτημένη.

Έχουμε σύμβολα για τα καλά και τα κακά. Βλέπει ο λαός ένα σταυρό και ρίγη συγκίνησης τον πλημμυρίζουν. Το ίδιο και με μια γαλανόλευκη σημαία. Συμβολίζει σου λέει τον ουρανό και τη θάλασσα. Αρκεί να την κοιτάξει ο Έλληνας και πλημμυρίζουν τα πνευμόνια του ουρανό, θάλασσα και περηφάνια. Λες πολιτισμός κι έχεις την εικόνα του Παρθενώνα πάνω από το κεφάλι σου. Αρκεί να σηκώσεις ψηλά το βλέμμα και τον βλέπεις. Δε χρειάστηκε ποτέ να προσπαθήσεις περισσότερο. Είχες τον πολιτισμό κι ήταν πάντα μια εικόνα. Κι έχουμε τέτοιες εικόνες για τα πάντα: λες Κρυφό σχολείο κι έχει ο Έλληνας τον πίνακα του Λύτρα‧ λες Δικτατορία κι αμέσως έχει την εικόνα ενός τανκ που σπάει μια πύλη και σκοτώνει φοιτητές‧ λες Κομμουνισμός κι έχει ξερονήσια γεμάτα αντιφρονούντες και βασανιστήρια για δηλώσεις μετανοίας. Η λίστα είναι τεράστια και μπορεί να συνεχίζεται για ώρες. Η λίστα περιλαμβάνει πρόσωπα, εικόνες, γεγονότα κι αρνείται να τα παραχωρήσει εύκολα στην κριτική σκέψη στη λογική ή στην επανεξέταση. Ο λαός αυτός αγαπά τα ιερά και τα όσια, όπως ακριβώς αγαπά τα εχθρικά και τα διαβολικά. Λατρεύει τον εικονογραφημένο διχασμό, σε κάθε πτυχή της ήρεμης κατά τ’ άλλα ζωής του.

Θα σκεφτεί κανείς, ότι δεν είναι κακό να εικονοποιεί ένας λαός τα κοινά βιώματα. Ίσα – ίσα αυτή η παγίωση των συμβόλων είναι που δημιουργεί τον κοινό κώδικά και ισχυροποιεί τους δεσμούς μιας κοινωνίας. Το πρόβλημα όμως εντοπίζεται στην ανεπάρκεια των συμβόλων να σταθούν στο ύψος του συμβολισμού τους. Όταν φερ' ειπείν έχεις μάθει μια ιδέα να την ονομάζεις ντομάτα, όταν λιώσεις την ντομάτα δε θα έχεις συντρίψει και την ιδέα. Θα έχεις φτιάξει απλώς μια θυμωμένη σάλτσα. Κι όταν δεν έχεις φροντίσει για μια βοηθητική Κερκόπορτα προς την ουσία των εννοιών τότε το πρόβλημα μεγαλώνει και την πληρώνουν αν όχι αθώοι (κανένα σύμβολο δεν είναι άμοιρο της θέσης του), τότε σίγουρα κούφιοι στόχοι. Ακόμα κι αν υποθετικά έχουν τα γνωρίσματα εκείνα (εξουσία, κοινωνική θέση, κίνητρα και συμπεριφορά) που καθιστούν εχθρική αυτή την έννοια.

Τον τελευταίο καιρό και μέσα στα πλαίσια της γενικότερης οργής γινόμαστε μάρτυρες τέτοιων φαινομένων. Στα πρόσωπα 300 ανάξιων βουλευτών (επικίνδυνη γενίκευση, για χάρη ωστόσο του συμβολισμού) στοχοποιούμε την ηθική, οικονομική και κοινωνική παρακμή μιας ολόκληρης χώρας. Στο πρόσωπο μεγαλοεκδότη που γκρεμίζεται μαζί με την αυτοκρατορία του, βλέπουμε το lifestyle που καταρρέει. Στο πρόσωπο μεγαλοτραγουδιστή με αμφιλεγόμενες φιλολαϊκές κινήσεις εντυπώσεων βλέπουμε την ηθική αλλοτρίωση μιας ολόκληρης γενιάς καλλιτεχνών. Ως αποτέλεσμα η οργή βρίσκει κάπου να ξεσπάσει. Εξαπολύονται φάσκελα, πικρόχολα σχόλια και γιαούρτια κουβαλώντας μια οργή που αν είχε μάθει να συνδιαλέγεται με την ουσία των νοημάτων πριν προβεί στην οποιαδήποτε κίνηση, θα είχε απαιτήσει την αυτοκριτική, την επανεξέταση των εννοιών, την αναδιοργάνωση των δομών. 

Δυστυχώς όμως αυτός ο παθιασμένος λαός της μεσογείου, που αγαπά τις εικόνες, αρκείται στην προσωρινή ικανοποίηση που του παρέχει η ταπείνωση ενός συμβόλου. Δεν τον αδικώ. Όταν αγαπάς το δράμα η δύναμη που έχει μια επίθεση είναι αρκετή για την τόνωση που χρειάζεται το ταλαιπωρημένο σου ηθικό. Αντιθέτως ο στοχασμός είναι πιο απαιτητικός και δεν προσφέρει την άμεση εκτόνωση της ρωμαϊκής αρένας. Άσε που θα είχε ως βασικό προαπαιτούμενο όρο την αποκαθήλωση μιας σειράς από ιερές κι ανίερες αγελάδες. Κι όταν ο οργισμένος λαός δεν έχει συγκεκριμένο στόχο να καλοπιάνει ή να λιθοβολεί στη χαρά και την οργή του, χάνει ένα μεγάλο μέρος της εθνικής του ταυτότητας. Είναι υπαρξιακό το θέμα. Δε γυρνάει ένα μυαλό που ατροφεί εύκολα στη σκέψη. Πρέπει να βλέπει ξεκάθαρα το καλό και το κακό σε απλές ενσαρκώσεις. Αν δεν είναι εύληπτες εικόνες οι άγγελοι κι οι διάβολοι υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να πρέπει να επανεξεταστεί το επαχθές ενδεχόμενο η αλήθεια να βρίσκεται κάπου στη μέση. Και δεν υπάρχει χειρότερη επιπλοκή για ένα λαό που αγαπά τις καθαρές εικόνες από τη μουντζούρα της συνδυαστικής σκέψης.